हाल नेपालमा फेसबुक, युट्युब, इन्स्टाग्राम, व्हाट्सएप जस्ता धेरै सामाजिक मिडिया साइटहरू बन्द गरिएको छ।

फेसबुक र फेसबुक मेसेंजर जस्ता प्लेटफर्महरूमा पहुँच बन्द हुनुको मतलब हो कि सिधा आफ्नो प्रोफाइल हेर्न वा च्याट गर्न सम्भव छैन। यस्तै, इन्स्टाग्राम मा फोटो र भिडियो हेर्न, युट्युब मा भिडियो हेर्न वा अपलोड गर्न र व्हाट्सएप मा सन्देश पठाउन पनि अब सामान्य तरिकाले पहुँच छैन।

नेपालमा अन्य ब्लक भएका साइटहरूमा X (पहिलेको ट्विटर), लिंक्डइन, स्न्यापच्याट, रेडिट, डिस्कोर्ड, पिनटेरेस्ट, सिग्नल, थ्रेड्स, वीच्याट, क्वोरा, टम्बलर, क्लबहाउस, मास्टोडन, रम्बल, मिवे, भिके, लाइन, आइएमओ, जालो, सोल, र हाम्रो पात्रो पनि पर्दछन्।

नेपाल सरकारले हालै लागू गरेको सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरूको प्रतिबन्धको मुख्य कारण भनेको स्थानीय दर्ता प्रक्रियामा पालना नगर्नु हो। सरकारले दर्ता प्रकृया पुरा गर्ने बित्तिकै माथि उल्लेखति वेबसाईटहरुको प्रतिबन्ध खोल्ने भनेको छ ।

नेपाल सरकारले लागू गरेको प्रतिबन्धका मुख्य आधारहरू:

स्थानीय दर्ता र प्रतिनिधि नियुक्ति: नेपाल सरकारले विदेशी सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरूलाई स्थानीय कार्यालय खोल्न र एक स्थानीय प्रतिनिधि नियुक्त गर्न निर्देशन दिएको थियो। यसमा दर्ता प्रक्रिया, प्रयोगकर्ता गुनासो व्यवस्थापन, र स्व-नियमन जस्ता आवश्यकताहरू समावेश छन्। यसलाई सरल भाषामा भन्दा तपाईलाई फेसबुकबाट कसैले दुख दिई रहेको छ भने त्यसलाई बन्द गर्ने ठाँउ छैन । नेपाल प्रहरीको साईबर ब्युरोमा जानु पर्दछ । साईबर ब्युरोले पनि लामो प्रकृया पुरा गरेर मात्र त्यसमा कारबाही गर्न सक्छ । सरकाले भनेको चाँही त्यस्तो केही परि आएमा गुनासो सुन्नको लागि एक जना (उनिहरुको) प्रतिनिधी राख भनेको हो ।

नियमितता र कानुनी दायित्व: सरकारले सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरूलाई नेपालका कानुनी दायित्वहरू पूरा गर्न निर्देशन दिएको थियो। यसमा सामग्री निगरानी, प्रयोगकर्ता सुरक्षा, र स्थानीय नियमहरूको पालन समावेश छ।

न्यायिक निर्देशन: नेपालका सर्वोच्च अदालतले सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरूको दर्ता प्रक्रिया पूरा नगरेको अवस्थामा प्रतिबन्ध लगाउन सरकारलाई निर्देशन दिएको थियो। यसले कानुनी दायित्व र न्यायिक निगरानीको महत्त्वलाई दर्शाउँछ।

माथि उल्लेखित वेबसाईटहरू प्रयोग गर्न परेमा सबैभन्दा पहिले तपाईंले आफ्नो इन्टरनेट सेवा प्रदायक (ISP) ले ती वेबसाईटहरू कस्तो प्रकारले ब्लक गरेको छ भनेर निश्चिन्त गर्नु जरुरी छ। ब्लकको प्रकार बुझेपछि मात्र तपाईंले सुरक्षित र कानुनी तरिकाले ति साइटहरू खोल्ने उपाय (जस्तै VPN वा प्रोक्सी) अपनाउन सक्नुहुन्छ। यसरी कदम चाल्दा पहुँच पाउन सजिलो हुने मात्र होइन, सम्भावित कानुनी जोखिम पनि कम हुन्छ।

साधरणतय वेब साइट ब्लक गर्ने तरिकाहरू

१. DNS ब्लक

  • सजिलो भाषामा: तपाईंले टर्मिनल / कमाण्ड प्रम्प्ट मा nslookup facebook.com लेख्नुभयो, तर कम्प्युटरले वेबसाइटको ठेगाना (IP) फेला पार्न सक्दैन।
  • समाधान: DNS बदल्नुहोस् (जस्तै Google DNS 8.8.8.8 वा Cloudflare 1.1.1.1)।

२. IP ब्लक

  • IP त सही आउँछ, तर इन्टरनेट त्यस IP सँग जडान हुन दिँदैन।
  • समाधान: VPN प्रयोग गर्नुहोस्।

३. SNI फिल्टर

  • IP ठिक छ, तर नाम (facebook.com) प्रयोग गर्दा मात्रै ब्लक।
  • समाधान: VPN वा Tor Browser प्रयोग गर्नुहोस्।

४. Deep Packet Inspection (DPI)

  • यो अलिक गहिरो ब्लक हो, VPN समेत रोक्न सक्छ।
  • समाधान: Obfuscated VPN वा Psiphon जस्ता उपकरण प्रयोग गर्नुहोस्।

DNS ब्लक जाँच गर्ने

तपाईंको ISP ले DNS ब्लक गरेको छ कि छैन भनेर निश्चिन्त गर्नको लागी लिनक्स / म्याक अपरेटिङ्ग सिस्टमम टर्मिनल वा विन्डोजको कमाण्ड प्रम्प्टमा तल दिएको कमाण्ड प्रयोग गर्नु पर्दछ

nslookup facebook.com

वा

dig facebook.com

यसो गर्दा valid IP एड्रेस देखिन्छ यसको मतलब DNS ब्लक छैन भन्ने हो । SERVFAIL / NXDOMAIN: आएमा DNS स्तरमै ब्लक गरिएको छ। भन्ने हो असामान्य IP (जस्तै १०.x.x.x): तपाईंको ISP ले DNS हाइज्याक गरेर ब्लक पेज देखाइरहेको छ भन्ने बुझ्न सकिन्छ ।

वैकल्पिक DNS प्रयोग गरेर जाँच

यदि DNS ब्लक छ भन्ने कन्फर्म गर्नको लागी , Google (8.8.8.8) वा Cloudflare (1.1.1.1) DNS प्रयोग गरेर जाँच गर्न सकिन्छ:

dig @8.8.8.8 facebook.com
  • यदि यो कमाण्डले काम गर्छ भने, तपाईंको ISP को DNS मात्र ब्लक गरिएको हो र तपाईं DNS परिवर्तन गरेर समस्या समाधान गर्न सक्नुहुन्छ।

IP लेभल ब्लक जाँच गर्ने

यदि DNS काम गरे पनि साइट खुल्दैन भने यो IP ब्लक हुन सक्छ। पहिला कुनै पनि वेबसाईटको IP पत्ता लगाउनुहोस्:

dig @1.1.1.1 facebook.com

त्यसपछि त्यस आईपि एड्रेसलाई पिङ वा कनेक्शन टेस्ट गर्नुहोस्:

ping 31.13.xx.xx

वा

curl -vk https://31.13.xx.xx

यसो गर्दा Ping/Connection सफल भएमा DNS मात्र ब्लक गरिएको छ भनेर कन्फर्म गर्न सकिन्छ भने Ping असफलमा IP लेभल ब्लक गरिएको छ। भनेर निश्चिन्त गर्न सकिन्छ ।

SNI फिल्टर जाँच गर्ने (उन्नत)

यदि IP काम गर्छ तर डोमेन प्रयोग गर्दा मात्र ब्लक हुन्छ भने SNI फिल्टर हुन सक्छ।

curl -vk --resolve facebook.com:443:31.13.xx.xx https://facebook.com/
  • यदि यो काम गर्छ भने DNS र IP ठीक छ, तर डोमेन नाम फिल्टर गरिएको छ।

VPN प्रयोग गरेर अन्तिम परीक्षण

VPN प्रयोग गर्दा सबै वेबसाइट काम गर्छ भने यो ब्लक स्थानीय ISP/सरकारको स्तरमा मात्र छ भन्ने निश्चित हुन्छ।